مرجعیت علمی در گفتمان تمدنی رهبر انقلاب

در یک پژوهش بررسی شد؛

مفهوم مرجعیت علمی از منظر مقام معظم رهبری، خط شکنی و فتح قله های علمی، عبور از مرز های دانش کنونی جهان، پیشتازی در تولید علوم و کشفیات جدید؛ ابتکار، خلاقیت، نوآوری و آفرینش علمی با تولید فکر و توسعه تحقیقات بنیادی و در نهایت تبدیل ایران به قطب و مرجع علمی و فناوری جهان و جریان سازی علمی مبتنی بر اخلاق، معنویت، عدالت و ارزش های اسلامی با هدف تحقق تمدن نوین اسلامی است.

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری نشر روز، یکی از نکات اساسی برای تحقق تمدن نوین اسلامی، شناخت شاخصه ها و عوامل موثر در شکل گیری آن است و یکی از شاخصه های تمدن نوین اسلامی، پیشرفت در علم و فناوری است که مقام معظم رهبری به کرات بر آن تاکید داشته اند. چنانچه در بیانیه گام دوم انقلاب نیز به عنوان یک سند بالادستی به ضرورت توجه بیش از پیش به علم و دانش و پژوهش برای تمدن سازی تاکید شده است.

طرح گفتمان تمدنی و زیرساخت های آن از جمله پیشرفت در علم و فناوری با هدف کسب مرجعیت علمی از سوی مقام معظم رهبری موجب شد تا حرکت به سوی تحقق این امر مهم مورد توجه قرار گیرد.

* گفتمان مرجعیت علمی

کلیدواژه «مرجعیت علمی» را نخستین بار رهبر انقلاب در عید غدیر 1384، در دیدار با اساتید و دانشجویان دانشگاه امام صادق (علیه السلام) مطرح فرمودند و موجب شکل گیری گفتمانی جدید در حوزه علم و فناوری در کشور شدند و پس از آن دستیابی به این هدف بزرگ در سند چشم انداز 20 ساله و نقشه جامع علمی کشور قید شد و هم اکنون به عنوان بحثی محوری و یکی از ماموریت های اصلی دانشگاه ها و مراکز علمی و پژوهشی مورد توجه است.

طرح گفتمان تمدنی و ملزومات آن از جمله پیشرفت در علم و فناوری با هدف کسب مرجعیت علمی ازسوی مقام معظم رهبری موجب شد تا حرکت به سوی تحقق این امر در کانون توجه قرار گیرد

رهبر انقلاب با تاکید بر این گفتمان سازی، فرمودند: برای پیشرفت کشور واقعا احتیاج داریم به اینکه مسیله علم و مسیله فناوری، بشود مسیله مطرح کشور شما هدف را این قرار بدهید که ملت و کشور شما در یک دوره ای، بتواند مرجع علمی و فناوری در همه دنیا باشد. «جهاد مستمر علمی با هدف کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان» از دیگر موضوعاتی است که رهبر انقلاب بارها بدان اشاره داشته اند.

طرح گفتمان تمدنی و ملزومات آن از جمله پیشرفت در علم و فناوری با هدف کسب مرجعیت علمی ازسوی مقام معظم رهبری موجب شد تا حرکت به سوی تحقق این امر در کانون توجه قرار گیرد.

بنا به اهمیت موضوع، پژوهشی با هدف تبیین مفهوم و پیشران های مرجعیت علمی در گفتمان تمدنی مقام معظم رهبری انجام گرفته است که در ادامه نگاهی به نتایج آن خواهیم داشت.

این پژوهش از نوع کیفی و داده بنیاد است و برای تجزیه وتحلیل داده ها از دو روش تحلیل محتوا و تحلیل مضمون استفاده و 101 مضمون پایه، 24 مضمون سازمان دهنده و 10 مضمون فراگیر استخراج کرده است.

علم اخلاق مدار زیربنای تمدن نوین اسلامی

 از دیدگاه رهبر انقلاب، علم نافع و توام با اخلاق و معنویت، پایه و زیربنای تمدن نوین اسلامی است و از شاخصه ها و مولفه های اصلی آن محسوب می شود. از منظر رهبر انقلاب، دین اسلام بزرگترین مشوق و پیشران علم است و تمدن اسلامی و مسلمانان طی قرن های متمادی، پرچمدار علم و دانش و پیشرفت علمی در جهان بودند.

مقام معظم رهبری ضمن تاکید بر گفتمان سازی تولید علم، بر جنبش علمی و نرم افزاری، تولید علم و فناوری مستمر و جهادگونه، خلاقیت، نوآوری و نواندیشی علمی به عنوان موتور پیشران علمی کشور در عبور از مرزهای دانش در جهان با هدف تحقق تمدن نوین اسلامی تاکید دارند.

ایشان بر اساس آموزه های مکتب نورانی اسلام، علم آموزی و بهره گیری از تجارب دیگران را تایید و در عین حال وابستگی و تقلید کورکورانه از مبانی فلسفی و اخلاق غربی، علم ترجمه محض و اکتفا به مصرف گرایی صرف در فراگیری علم را مردود می دانند و بر تولید علمی، مجاهدت در مسیر دانش افزایی، آرمانگرایی در علم، خط شکنی علمی و شکستن مرزهای دانش کنونی دنیا تاکید می کنند. 

رهبر انقلاب ضمن تاکید بر انتقال فناوری، استفاده از ظرفیت های علمی داخل و خارج کشور، تبدیل ایران به مرکز ثبت مقالات علمی و توسعه و تقویت شبکه های ارتباطات ملی و فراملی میان دانشگاه ها و مراکز علمی بر مجاهدت علمی، تولید و بومی سازی علم، خلاقیت و نوآوری علمی، اقتصاد و تولید دانش بنیان برای تحقق مرجعیت علمی تاکید دارند.

* خط شکنی علمی و عبور از مرز های دانش کنونی جهان

براساس یافته های این پژوهش، مفهوم مرجعیت علمی در بیانات مقام معظم رهبری، خط شکنی علمی، عبور از مرز های دانش کنونی جهان، پیشتازی در تولید علوم وکشفیات جدید و به عبارت دیگر، برتری و جریان سازی علمی مبتنی بر معنویت، عدالت، اخلاق و ارزش های اسلامی با هدف تحقق تمدن نوین اسلامی است.

براساس یافته ها، پیشران های مرجعیت علمی در بیانات مقام معظم رهبری عبارت اند از: اسلام به عنوان مشوق علم، خودکفایی علمی و نفی وابستگی، علم اخلاق مدار و عدالت محور، تلاش برای تحقق چشم انداز علمی، جهاد علمی، تلاش برای کسب مرجعیت علمی در جهان، علم نافع، خلاقیت و نوآوری علمی، تلاش برای نیل به چشم انداز علمی، اقتصاد دانش بنیان، یادگیری از تجارب دیگران توام با تولید علم.

* جهاد علمی و بومی سازی

بررسی ها نشان می دهد که از بین این پیشران ها، جهاد علمی بیشترین فراوانی را دارد. براساس نتایج تحقیق از دیدگاه رهبر انقلاب، علم نافع و توام با اخلاق و معنویت، زیربنای تمدن نوین اسلامی است.

مقام معظم رهبری ضمن تاکید بر گفتمان سازی تولید علم، بر جنبش علمی و نرم افزاری، تولید علم و فنّاوری جهادگونه، خلاقیت، نوآوری و نواندیشی علمی به مثابه موتور پیشران علمی کشور در عبور از مرز های دانش تاکید دارند.

مقام معظم رهبری براساس آموزه های مکتبی، بهره گیری از تجارب دیگران را تایید، ولی وابستگی و تقلید کورکورانه از مبانی فلسفی و اخلاق غربی، علمِ ترجمه ایِ محض و اکتفا به مصرف گرایی صرف در فراگیری علم را مردود دانسته، بر تولید علمی، مجاهدت در مسیر دانش افزایی، آرمان گرایی در علم، خط شکنی علمی و شکستن مرز های دانش کنونی دنیا تاکید می کنند.

ایشان برای تحقق مرجعیت علمی، بر انتقال فناوری، استفاده از ظرفیت های علمی داخل و خارج کشور، تبدیل ایران به مرکز ثبت مقالات علمی، توسعه و تقویت شبکه های ارتباطات ملی و فراملی میان دانشگاه ها و مراکز علمی، مجاهدت علمی، تولید و بومی سازی علم، خلاقیت و نوآوری علمی، اقتصاد و تولید دانش بنیان تاکید دارند.

* پیشنهادهایی برای تقویت پیشران های مرجعیت علمی

در بخش آخر این پژوهش در راستای استفاده از نتایج تحقیق و تقویت پیشران های مرجعیت علمی مورد نظر مقام معظم رهبری، به عنوان پیشنهادهای کاربردی نکات کلیدی ای توصیه می شود که در ادامه بدان خواهیم پرداخت:

• با تهیه درسنامه ها و متون آموزشی مناسب، ضرورت و اهمیت مرجعیت علمی تبیین و برای تحقق این هدف گفتمان تولید علم و جهاد علمی در مراکز علمی و آموزشی تقویت و نهادینه شود؛
• به توسعه علمی تک بعدی مبتنی بر دیدگاه های مادی گرا و ترجمه کتاب های غربی در مدارس و دانشگاه ها اکتفا نشود و مبانی علمی و فلسفی منابع آموزشی در مدارس و دانشگاه ها، مبتنی بر معنویت و اخلاق و مبانی جهان بینی اسلامی تنظیم شود؛
•  با عنایت به تاکید مقام معظم رهبری بر علم نافع و مسیله محور و نیز اقتصاد و تولید دانش بنیان، پیشنهاد می شود همفکری و همکاری متقابل مراکز دانشگاهی و صنعتی بیش از پیش تقویت و تشویق شود؛
• در راستای گسترش خلاقیت، نوآوری و نواندیشی علمی به عنوان پیشران مرجعیت علمی، حمایت از مبتکران، پژوهشگران و نخبگان کشور و جذب و نگهداری آن ها بیش از پیش در دستور کار قرار گیرد؛
• توصیه می شود از نتایج این پژوهش در جهت دهی فعالیت ها، برنامه ها و راهبردهای مراکز آموزشی و پارک های علم و فناوری استفاده شود.
• به عنوان پیشنهاد پژوهشی، توصیه می شود پژوهشگران علاقه مند، مولفه ها و شاخصه های دیگر مرجعیت علمی از منظر مقام معظم رهبری را به طور علمی مطالعه کنند.

گفتنی است این مقاله توسط عطیه بحرانی (استادیارمدیریت دولتی دانشکده مدیریت، اقتصاد و حسابداری دانشگاه پیام نور تهران) و زهرا فروتنی (دانشیار مدیریت دولتی دانشکده مدیریت، اقتصاد و حسابداری دانشگاه پیام نورتهران) انجام گرفته و در مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور منتشر شده است.

متن کامل مقاله را اینجا بخوانید.