رویکرد حکمرانی مشارکتی در تولید و اقتصاد دانش بنیان

در یک پژوهش بررسی شد؛

بررسی ها نشان می دهد صرفاً تدوین قانون و تعیین حمایت های مالی و تسهیلاتی نمی تواند باعث جهش تولید دانش بنیان شود. بر این اساس نیاز است تا رویکردی جامع درخصوص عوامل موثر بر عملکرد شرکت های دانش بنیان اتخاذ شود.

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری نشر روز، امروزه علم، فناوری و نوآوری جایگاه مهمی در رشد اقتصادی کشور های جهان ایفا می کنند. در همین راستا نیز شرکت های دانش بنیان نقش بی بدیلی در توسعه اقتصادی و پیشرفت کشور ها دارند. مشارکت این شرکت ها در رونق اقتصادی می تواند منجر به ایجاد مفهوم جدیدی تحت عنوان «اقتصاد دانش بنیان مشارکتی» شود. این مفهوم از یک سو بر مشارکت نهاد های حوزه علم، فناوری و نوآوری در امر اقتصاد تاکید دارد و ازسوی دیگر بر نقش سایر عوامل ازجمله مردم در هر دو حوزه اقتصاد و علم، فناوری و نوآوری اشاره می کند.

مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی با عنوان «اقتصاد دانش بنیان مشارکتی: بررسی ضرورت حکمرانی مشارکتی در کسب وکار دانش بنیان» آورده است که تولید دانش بنیان و اشتغال آفرین را می توان یک راهبرد مهم برای رونق اقتصادی در نظر گرفت که می تواند به برطرف کردن مشکلات اقتصادی بسیار کمک کند. چنین تولیدی مبتنی بر فعالیت شرکت های دانش بنیان خواهد بود. این شرکت ها به عنوان موتور پیشرفت اقتصادی در کشور های در حال توسعه مطرح بوده و به عنوان محرک اصلی کارآفرینی برشمرده می شوند و دارای پتانسیل تسریع در خلاقیت، نوآوری و گشایش فرصت های نوین تجاری سازی به شمار می روند.

* ضرورت نگاهی جامع در سیاستگذاری تولید دانش بنیان

این گزارش مطرح می کند که توجه کرد که چنین تولیدی محدود به تعداد مشخصی از شرکت کوچک و متوسط نیست، بلکه شبکه ای از بازیگران مختلف اعم از شرکت های دانش بنیان و نخبگان و فناوران در این امر نقش دارند که با مشارکت یکدیگر و با استفاده از تمام ظرفیت علمی و فناوری کشور دست به تحولات بنیادین در اقتصاد کشور می زنند. استفاده از این ظرفیت ها در جهت رونق شرکت های دانش بنیان، نیاز به نگاهی جامع در سیاستگذاری تولید دانش بنیان دارد. زیرا اتکا به مواردی همچون صرف افزایش تعداد شرکت های دانش بنیان، به تحول و ایجاد یک زیست بوم موفق در عرصه اقتصادی کشور منجر نمی شود.

* الزامات شرکت های دانش بنیان در مسیر تحقق اهداف خود

در این گزارش با اشاره به الزامات شرکت های دانش بنیان در مسیر تحقق اهداف خود، آمده است که تولید و یا ارایه یک خدمت به نحوی که هم بر مبنای دانش بومی شده در کشور انجام شود و هم اینکه بتواند دارای تاثیرات مثبت بر نظام اقتصادی کشور باشد، امری چندوجهی و پیچیده است. در این حوزه ضمن پذیرش نقش مهم شرکت های دانش بنیان در اکوسیستم نوآوری کشور، نباید از تاثیرات سایر بازیگران نیز غافل شد. برای نمونه براساس ادبیات حوزه سیاستگذاری علم، فناوری و نوآوری، مشارکت دولت، دانشگاه ها، صندوق های سرمایه گذاری و… با شرکت های دانش بنیان در این امر بسیار مهم است.

* گردش مالی و منافع مالی دانش بنیان ها

این گزارش ادامه می دهد که یکی از موضوعات مهمی که در خصوص شرکت های دانش بنیان و یا اصولاً هر شرکت و نهاد دارای گردش مالی و منافع مالی، صدق می کند، احتمال بروز فساد های مالی در آن نهاد است. مکانیسم های متعددی برای جلوگیری از روی دادن چنین مواردی وجود دارد که مشهورترین آنها قوانین و مقررات پولی و مالی و مجازات های مرتبط است. بااین حال بررسی اجمالی برخی مسایل مطرح شده در دادگاه تخصصی شرکت های دانش بنیان و… نشان می دهد که الزامات قانونی لزوماً مانع از بروز تخلفات نمی شود. به نظر می رسد در خصوص این شرکت ها نیز می توان با افزایش مشارکت نهاد های مختلف و حتی مشارکت مردمی به منظور بالا بردن سطح نظارت، نرخ تخلفات را پایین آورد.

در ادامه این گزارش آمده است که امروزه به طور گسترده در محافل مختلف بحث بر سر رویکرد حل مسیله در میان بازیگران مختلف از جمله شرکت های دانش بنیان در کشور است. به بیان دیگر بیشتر صاحب نظران عقیده دارند که نهاد های مختلف در کشور باید بر مبنای حل مسایل حوزه تخصصی خود برنامه ریزی و عمل کنند. در چنین حالتی دو منبع اصلی دریافت مسایل، دستگاه های حاکمیتی و نهاد های مردمی هستند. در رویکرد مسیله محور انتظار می رود تا نهاد های مختلف با طراحی مکانیسم های مشخصی بتوانند نظام مسایل کشور را در سطوح مختلف شناسایی و برای حل آنها اقدام کنند. چنین امری در قالب مشارکت دستگاه های حاکمیتی با یکدیگر و مشارکت مردم با آنها خود را نشان می دهد. 

این گزارش توضیح می دهد که امروزه یکی از مهم ترین مسایل کشور، مسیله اقتصاد است. این مسیله خود دارای مسایل ریزتر متعددی است که موضوع تولید را بنابر تاکیدات مقام معظم رهبری می توان به عنوان اصلی ترین زیر مسیله حوزه اقتصاد دانست. در این خصوص دو نکته حایز اهمیت است. اول اینکه مرور ادبیات و بررسی تجارب جهانی گویای این واقعیت است که برای داشتن اقتصادی پایدار که موجب ثروت افزایی و قدرت آفرینی ملی شود، باید ابتنای اقتصاد بر دانش و فناوری باشد. در چنین اقتصادی که از آن با عنوان «اقتصاد دانش بنیان» یاد می شود و با پذیرش این اصل که شرکت ها به عنوان بستر اصلی انجام فعالیت نوآورانه و توسعه فناوری شناخته می شوند، این شرکت ها تلاش می کنند تا با تبدیل شدن به شرکت های دانش بنیان، اقدامات خود را بر مبنای دانش روز انجام دهند. 

 

* حکمرانی مشارکتی

این گزارش دومین نکته مهم در این حوزه اینطور توضیح می دهد که اقتصاد موضوعی پیچیده است که در آن نهاد های مختلفی نقش دارند. بر این اساس موفقیت در امر اقتصاد به طورکلی و در سایر زیربخش های آن مانند موضوع تولید، بدون توجه به نقش سایر نهاد ها تقریباً غیرممکن است. با توجه به این مهم لازم است تا هرگونه سیاستگذاری در حوزه اقتصاد با مشارکت نهاد های مربوطه انجام پذیرد و به طور شفاف نحوه و میزان مشارکت دوسویه آنها با اقتصاد و زیربخش های حوزه اقتصاد مشخص شود. این نحوه مشارکت که دارای دو قسم کلی مشارکت مردم در حوزه اقتصاد و یا مشارکت سایر نهاد های رسمی با نهاد های اصلی متولی امر اقتصاد است، تحت عنوان «حکمرانی مشارکتی» نام برده می شود.

این گزارش توضیح می دهد که براساس دو نکته فوق، می توان چنین گفت که حل مسیله اقتصاد در کشور در گرو پرداختن به «اقتصاد دانش بنیان مشارکتی» است، اقتصادی که بنیان آن بر دانش است و فرایند های آن بر مبنای رویکرد حکمرانی مشارکتی پیش می رود. 

این گزارش بیان می کند که حل مسایل اقتصاد در کشور در گرو پرداختن به «اقتصاد دانش بنیان مشارکتی» است، اقتصادی که بنیان آن بر دانش است و فرایند های آن بر مبنای رویکرد حکمرانی مشارکتی پیش می رود. براساس یافته های گزارش حاضر به منظور تحقق «اقتصاد دانش بنیان مشارکتی» حداقل در پنج موضوع مرتبط با شرکت های دانش بنیان باید رویکرد حکمرانی مشارکتی به عنوان رویکرد غالب به کار گرفته شود. 

* ضرورت شفافیت

این گزارش ادامه می دهد که به منظور کاهش احتمال بروز فساد مالی و سایر چالش هایی از این دست باید ویژگی های یک شرکت دانش بنیان به صورت شفاف در قانون مشخص شود تا امکان سوءاستفاده از این امتیازات کاهش یابد. در این راستا با مبنا قرار دادن بیانات مقام معظم رهبری در خصوص ویژگی های هفت گانه یک شرکت دانش بنیان، باید تسهیلات و آیین نامه هایی با هدف استفاده شرکت های دانش بنیان از ظرفیت سایر نهاد های مربوطه به منظور تحقق ویژگی اختصاصی شان، تنظیم شود. 

این گزارش بیان می کند که بررسی قوانین و آیین نامه های حوزه شرکت های دانش بنیان گویای این واقعیت است که در برخی موارد امکان تفسیرِ انحصارگرایی برای این شرکت ها در فضای بازار وجود دارد. گرچه انحصار می تواند به عنوان یک سیاست زمان دار و حمایتی مورد توجه قرار گیرد، اما در بلندمدت آسیب های جدی به اقتصاد کشور وارد خواهد کرد. بر این اساس باید زمینه مشارکت شرکت ها با حفظ استقلال نهاد های خصوصی از یکدیگر ایجاد شود. 

این گزارش مطرح می کند که یکی از دو قسم مهم در رویکرد حکمرانی مشارکتی، مشارکت نهاد های رسمی با یکدیگر در تحقق اهداف مدنظر است. با توجه به این نکته، ضروری است تا در قوانین و آیین نامه های حوزه اقتصاد دانش بنیان به جایگاه بخش آموزش وپرورش به عنوان پایه تربیت سرمایه انسانی مورد نیاز شرکت های دانش بنیان در آینده نه چندان دور، توجه ویژه شود. 

*  انسجام خط مشی

این گزارش ادامه می دهد یکی از مفاهیم اساسی در حوزه حکمرانی مفهوم انسجام خط مشی هاست. این مفهوم ماهیتاً می تواند دارای ارتباط معناداری با رویکرد حکمرانی مشارکتی باشد. زیرا برای تحقق مشارکت، سیاست گذار باید تصمیماتی در بخش های مختلف اتخاذ کند که ناقض یکدیگر نباشد. در حوزه اقتصاد دانش بنیان مشارکتی نیز باید میان خط مشی ها در حوزه های علم، فناوری و نوآوری با اقتصاد و نیز سایر حوزه ها مانند حوزه سیاسی با این دو بخش انسجام و عدم تناقض وجود داشته باشد. 

این گزارش توضیح می دهد که ریشه اصلی اقتصاد دانش بنیان مشارکتی، دانش است. بر این اساس تولید و ترویج دانش به عنوان نخستین گام در چنین رویکرد نویی به اقتصاد مطرح خواهد شد. در این حالت باید برنامه ریزی ویژه ای برای تولید دانش سودمند در دستور کار قرار گیرد. در این برنامه با توجه به مفاهیم مورد بحث در فلسفه علم و جامعه شناسی علم مانند «مشارکت عمومی در علم»، نیاز است نهاد های موثر در تولید علم به ایفای نقش بپردازند. بدین منظور این نهاد ها باید با توجه به هدف تحقق اقتصاد دانش بنیان مشارکتی، برنامه ای برای مشارکت با یکدیگر در تولید علم و ترویج آن در جامعه تدوین و اجرا کنند

این گزارش مطرح می کند که همچنین لازم است که اصلاح «قانون جهش تولید دانش بنیان» با رویکرد حکمرانی مشارکتی در دستور کار قرار بگیرد تعیین سازوکار ها و ابزار های تعاملی و هم افزایی میان شرکت های دانش بنیان، پارک های علم و فناوری و بنگاه های کوچک و متوسط در آیین نامه های اجرایی قانون و بازنویسی «قانون جهش تولید دانش بنیان» مبتنی بر شبکه نهادی و ارتباطی بازیگران مختلف حوزه دانش بنیان کشور از جمله اصلاحات راهبردی است که برای اصلاح قانون و مقررات حوزه دانش بنیان کشور باید انجام شود. 

متن کامل گزارش را اینجا بخوانید.