۶ آبان در دنیای علم چه خبر؟

تقویم علم؛

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری نشر روز، تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری‌ها، کشف‌ها و حتی زادروزها و درگذشت‌های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی‌گیرد. در این تقویم علم، وقایع مهم مصادف با امروز ۶ آبان برابر ۲۷ اکتبر را ورق می‌زنیم.  

*** 

اُلُغ‌بِیگ 

۲۷ اکتبر ۱۴۴۹ میلادی برابر با ۶ آبان ۸۲۸ خورشیدی، میرزا محمد طارق بن شاهرخ مشهور به‌نام اُلُغ‌بِیگ اخترشناس و ریاضیدان ایرانی درگذشت. الغ‌بیگ، پادشاه تیموری، فرزند شاهرخ و گوهرشاد بیگم بود. پدرش در رشد هنر و شکل‌گیری مکتب هرات نقش مهمی ایفا کرد و مادرش مسجد گوهرشاد را در مشهد ساخت. الغ‌بیگ در علوم ریاضیات و اخترشناسی فعالیت می‌کرد و با مثلثات و هندسه کروی آشنا بود و به هنر و فرهنگ، علاقه داشت. گفته می‌شود که احتمالا به زبان‌های فارسی عربی، ترکی و مغولی تسلط داشته است. بین سال‌های ۱۴۲۴ تا ۱۴۲۹ میلادی او رصدخانه الغ‌بیگ را در سمرقند ساخت که یکی از بهترین رصدخانه‌های جهان اسلام در آن‌زمان و بزرگ‌ترین رصدخانه در آسیای مرکزی بود. همچنین مدرسه الغ‌بیگ را در سمرقند و بخارا ساخت و این شهرها را به مراکز فرهنگی و آموزشی در آسیای مرکزی تبدیل کرد. الغ‌بیگ در عصر پیش‌از اختراع تلسکوپ، با ابزاری که در رصدخانه‌اش در سمرقند در اختیار داشت فهرستی از ۱۰۱۸ ستاره تهیه کرد و در ریاضیات، جدول‌های مثلثاتی دقیقی از مقادیر سینوسی و مماس را تا دست‌کم ۸ رقم اعشار نوشت. 

 

مادر شکافت هسته‌ای 

۲۷ اکتبر ۱۹۶۸ میلادی برابر با ۶ آبان ۱۳۴۷ خورشیدی، لیزه مارتینر فیزیکدان هسته‌ای اتریشی‌سوئدی درگذشت. سال ۱۹۳۹ او به‌همراه اتو رابرت فریش در نشریه تخصصی نیچر مقاله‌ای نظری را درباره شکافت هسته‌ای منتشر کرد. آنها می‌دانستند که وقتی هسته اورانیوم با نوترون برخورد می‌کند، باریم تولید می‌شود. در جست‌وجوی توضیحی برای این رویداد، آن‌ دو از مدل هسته قطره مایع بور استفاده کردند تا نوسانات القاکننده نوترون را در هسته اورانیوم تصور کنند که گهگاه به شکل دمبل کشیده می‌شد. بعضی‌وقت‌ها، نیروهای دافعه بین پروتون‌ها در دو انتهای پیازی‌شکل آنها باعث می‌شود که میانه باریکی که به آنها می‌پیوندد، منقبض شود و به جای یک هسته، دو هسته باقی بماند. این دو دانشمند مقدار عظیم انرژی آزادشده را محاسبه کردند که حاصل از واکنش زنجیره‌ای هسته‌ای بود. به‌دلیل شباهت پدیده تقسیم هسته اتم به تقسیم سلولی، مایتنر و فریش آن را شکافت نامیدند. اما باوجوداین کشف، جایزه نوبل شیمی ۱۹۴۴ برای شکافت هسته‌ای به همکار دیرینه مارتینر، اتو هان اعطا شد. جمعی از دانشمندان و روزنامه‌نگاران حذف او را ناعادلانه توصیف کردند. براساس بایگانی جایزه نوبل، او ۱۹ بار بین سال‌های ۱۹۲۴ تا ۱۹۴۸ نامزد جایزه نوبل شیمی و بین سال‌های ۱۹۳۷ تا ۱۹۶۷ برای ۳۰ بار نامزد جایزه نوبل فیزیک شد اما هرگز برنده این جایزه نشد. آلبرت اینشتین مایتنر را با لقب «ماری کوری آلمانی» ستود.  

سوزان لیندکوئست 

۲۷ اکتبر ۲۰۱۶ میلادی برابر با ۶ آبان ۱۳۹۵ خورشیدی، سوزان لی لیندکوئیست زیست‌شناس مولکولی آمریکایی درگذشت. شهرت لیندکوئیست برای مطالعاتی است که درباره تاشدگی پروتئین انجام داد. او نشان داد که شکل‌های ساختاری متناوب مولکول‌های پروتئین می‌تواند به اثرات متفاوتی منجر شود. تاشدگی پروتئین به فرایندی فیزیکی گفته می‌شود که طی آن پلی‌پپتید به ساختار سه‌بعدی طبیعی خاص خودش درمی‌آید. این ساختار معمولا دارای عملکرد زیستی است. پروتئین‌ها از مولکول‌های اصلی تشکیل‌دهنده سلول‌ها هستند و به آنها شکل و ساختار مشخص می‌دهند. او همچنین مطالعاتی را روی پروتئین‌های گرماشوک انجام داد که به تیره‌ای از پروتئین‌ها می‌گویند که در پاسخ به هرگونه استرس سلولی تولید می‌شوند. به پاس مطالعات لیندکوئیست، او در ۱۷ نوامبر ۲۰۱۰، مدال ملی علم را دریافت کرد. 

برند تئودور ماتیاس 

۲۷ اکتبر ۱۹۸۰ میلادی برابر با ۶ آبان ۱۳۵۹ خورشیدی، برند تئودور ماتیاس فیزیکدان آلمانی‌آمریکایی درگذشت. او که در زمینه ابررسانایی پژوهش می‌کرد توانست نزدیک به هزار ماده ابررسانا کشف کند. ماتیاس تحصیلاتش را تا مقطع دکتری به پایان رساند و در سال ۱۹۴۳ در آلمان مدرک گرفت و در سال ۱۹۴۷ به آمریکا مهاجرت کرد و ابتدا در موسسه فناوری ماساچوست (ام‌آی‌تی) و سپس در آزمایشگاه بل مشغول کار شد. او در سال ۱۹۴۹ فیزیک دمای پایین را در دانشگاه شیکاگو آغاز کرد و در سال ۱۹۶۱ به دانشگاه کالیفرنیا، سن‌دیگو نقل مکان کرد و یک‌سال بعد، موسسه مطالعه ماده را در آنجا تأسیس کرد. ماتیاس با یافتن ابررسانایی، فروالکتریک و فرومغناطیس در صدها ماده جدید نشان داد که این ویژگی‌ها به‌جای موارد نادری که در ابتدای کارش در این زمینه می‌دانست، اتفاقات رایجی در طبیعت هستند.