گذری بر تاریخ بخارا

شهر بخارا، مروارید درخشان جاده ابریشم و قلب تپنده تمدن ایرانی و اسلامی، شهری است با هزاران سال پیشینه که روایتگر فراز و نشیب های بی شمار تاریخ ماوراءالنهر است. این دیار کهن، نقشی محوری در شکوفایی فرهنگ، علم و تجارت ایفا کرده و جایگاهی ویژه در حافظه تاریخی و ادبی فارسی زبانان دارد.

بخارا، نامی آشنا در گستره وسیع تمدن های بشری، همواره چون نگینی درخشان بر تارک آسیای مرکزی می درخشیده است. این شهر کهن، تنها یک سکونتگاه تاریخی نیست، بلکه گنجینه ای زنده از فرهنگ، هنر، علم و معنویت است که در گذر زمان، داستان های بی شماری را در دل خود نهفته دارد. از ریشه های اساطیری در شاهنامه فردوسی گرفته تا دوران شکوه و عظمت در عصر سامانیان و سپس چالش های سهمگین در برابر هجوم بیگانگان، بخارا همواره سرپا ایستاده و هویت خود را حفظ کرده است. جایگاه استراتژیک آن در مسیر جاده ابریشم، آن را به تقاطع تمدن ها تبدیل کرد و محلی برای تبادل اندیشه ها، کالاها و باورها ساخت. پیوندهای عمیق این شهر با فرهنگ و زبان فارسی، نه تنها در آثار ادبیات کهن بلکه در روح و کالبد مردمان و معماری بی بدیل آن جاری است. گویی هر آجر و هر کوچه در بخارا، خود حکایتی از دوران های گذشته را زمزمه می کند و هر بازدیدکننده ای را به سفری در زمان فرا می خواند. این نوشتار، تلاشی است برای گشودن دریچه ای به این گذشته پرشکوه و درک عمیق تر از جایگاه بی بدیل بخارا در تاریخ جهان.

خاستگاه و دوران باستان: ریشه های بخارا در اعماق تاریخ

بخارا، شهری که قدمت آن به هزاره ها پیش از میلاد مسیح بازمی گردد، در یکی از مهم ترین مناطق جغرافیایی آسیای مرکزی، یعنی در دهانه رود پرآب زرافشان شکل گرفت. این رودخانه، شریان حیاتی منطقه، امکان آبیاری گسترده و در نتیجه توسعه کشاورزی و سکونتگاه های انسانی را فراهم آورد. از این رو، تاریخچه بخارا با حضور و اهمیت آب پیوندی ناگسستنی دارد.

ریشه های جغرافیایی و زیستی بخارا

یافته های باستان شناسی، شواهدی از حضور انسان در واحه بخارا را به هزاره سوم قبل از میلاد می رساند. کاوش ها، گسترش اقوام آریایی در این منطقه و سراسر آسیای میانه را تأیید می کنند که نشان از تمدنی کهن و ریشه دار در این سرزمین است. قدیمی ترین سکه های یافت شده در بخارا، که نوشته های بومی سغدی با الفبای آرامی دارند، متعلق به قرون ۵ تا ۴ قبل از میلاد هستند. این سکه ها، پنجره ای به سوی نخستین ساختارهای حکومتی و اقتصادی این منطقه می گشایند و نشان می دهند که بخارا پیش از اسلام، حیات شهری و تجاری قابل توجهی داشته است.

بخارا در شاهنامه فردوسی

در ادبیات اساطیری ایران و در شاهنامه فردوسی، نام بخارا با روایتی افسانه ای گره خورده است. شاهزاده سیاوش، فرزند کی کاووس، یکی از پادشاهان اساطیری پیشدادیان، به عنوان بنیان گذار این شهر معرفی می شود. این روایت نشان می دهد که بخارا از دیرباز، جایگاهی مهم در تصورات فرهنگی و تاریخی ایرانیان داشته است. هرچند این داستان ریشه ای اساطیری دارد، اما بر اهمیت فرهنگی و تاریخی شهر در اذهان عمومی تأکید می کند و سیاوش و بخارا را در پیوندی ناگسستنی قرار می دهد.

نخستین فرمانروایی ها بر بخارا

بخارا در حدود ۵۰۰ سال قبل از میلاد، به عنوان یک ساتراپی (ایالت دست نشانده) وارد پادشاهی هخامنشیان شد. این دوره، آغاز حضور رسمی بخارا در ساختارهای سیاسی بزرگ منطقه ای است. پس از هخامنشیان، لشگرکشی اسکندر مقدونی، بخارا را وارد عصر هلنیستی کرد. این شهر تحت حاکمیت سلوکیان، یونانی-باختری ها و سپس امپراتوری کوشان قرار گرفت. این دوران، خود شاهد تبادلات فرهنگی گسترده ای بود که رگه هایی از آن هنوز در میراث شهر قابل مشاهده است. یک سکه بزرگ یافت شده در بخارا نیز متعلق به همین دوران است که پس از کشف توسط ناپلئون سوم خریداری شد.

باورها و فرهنگ پیش از اسلام در بخارا

از جمله مستندات مهمی که به تاریخ بخارا پیش از اسلام می پردازد، کتاب «تاریخ بخارا» نوشته ابوبکر محمد نرشخی است. نرشخی در این کتاب که در قرن دهم میلادی به رشته تحریر درآمده، به وجود یک بازار بت فروشی در بخارا اشاره می کند که سالی دو بار محلی برای خرید و فروش بت ها بوده است. این گزارش نشان می دهد که بت پرستی ریشه های عمیقی در فرهنگ محلی این منطقه داشته است. حتی پس از ورود اسلام به بخارا نیز این بازار به فعالیت خود ادامه می داد و روزانه ده ها هزار درهم معامله در آن صورت می گرفت. نرشخی خود از این وضعیت متعجب شده و از بزرگان دینی شهر در این باره سوال کرده است.

طبق روایت نرشخی، بخارایی ها در دوران باستان بت پرست بوده اند و حتی پس از حملات مسلمانان نیز با مقاومت فرهنگی به آداب و رسوم گذشته خود ادامه می دادند، تا جایی که قتیبة بن مسلم چندین بار ناچار به لشگرکشی برای تثبیت اسلام در این شهر شد.

دوران فتوحات اسلامی و چالش های اولیه (از قرن ۷ تا ۹ میلادی)

با آغاز فتوحات اسلامی در قرن هفتم میلادی، امپراتوری نوظهور اسلامی به سرعت به سمت شرق گسترش یافت. بخارا، به دلیل موقعیت استراتژیک و ثروت خود، یکی از اهداف اصلی این فتوحات بود. ورود اعراب مسلمان به ماوراءالنهر و بخارا، آغازی بر دورانی پرچالش در تاریخ این شهر شد.

ورود اعراب مسلمان و مقاومت مردم بخارا

حملات اعراب مسلمان به فرماندهی قتیبة بن مسلم، فرمانده قدرتمند سپاه اموی، به بخارا در اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم میلادی صورت گرفت. مردم بخارا مقاومت های شدیدی از خود نشان دادند و چندین بار پس از عقب نشینی مسلمانان، از دین اسلام روی گردان شدند. نرشخی گزارش می دهد که قتیبه بن مسلم سه بار بخارایی ها را مسلمان کرد، اما هر بار آنها مرتد شدند. چهارمین بار، نبردی بزرگ درگرفت و شهر با زور شمشیر و خونریزی تصرف شد تا اسلام در آنجا تثبیت شود. با این حال، حتی پس از این تثبیت ظاهری، بسیاری از آداب و رسوم گذشته در شهر جاری بود و اسلامی شدن تدریجی صورت گرفت.

دوره تثبیت اولیه اسلام در بخارا

پس از نبرد طراز در سال ۷۵۱ میلادی که در آن نیروهای عباسی موفق به شکست سپاهیان تانگ چین شدند، نفوذ اسلام در آسیای مرکزی و از جمله بخارا به آرامی ریشه دواند. این دوره، آغاز همزیستی فرهنگ های مختلف و جذب تدریجی عناصر اسلامی در بافت فرهنگی و اجتماعی بخارا بود. با این حال، بقا و تداوم برخی آداب و رسوم و باورهای پیشین، نشان از مقاومت فرهنگی و سیر آهسته تغییرات در جامعه بخارا داشت.

عصر طلایی بخارا: اوج شکوه و احیای فرهنگ ایرانی با سامانیان (قرن ۹ و ۱۰ میلادی)

یکی از درخشان ترین ادوار در تاریخ بخارا، بدون شک عصر سامانیان است. این سلسله ایرانی، نه تنها استقلال فرهنگی و سیاسی را به این منطقه بازگرداند، بلکه بخارا را به کانون علم و ادب و رقیبی جدی برای بغداد تبدیل کرد.

بخارا پایتخت سامانیان (۸۹۲ میلادی)

در سال ۸۹۲ میلادی، بخارا به پایتختی پادشاهی سامانیان برگزیده شد. سامانیان نقش بی بدیلی در احیای زبان و فرهنگ پارسی پس از یک دوره سلطه عربی ایفا کردند. تاریخ نگاران بر این باورند که تلاش های سامانیان برای زنده کردن زبان فارسی، حتی از آل بویه و صفاریان نیز بیشتر بود. در یک فرمان تاریخی، مقامات سامانی رسماً اعلام کردند: در اینجا، و در این سرزمین، زبان پارسی زبان رسمی باشد، و پادشاهان این قلمرو پادشاهان پارسی هستند. این اقدام، نقطه عطفی در تاریخ زبان فارسی و هویت ایرانی بود و بخارا را به مرکز نشر و گسترش فرهنگ و تمدن بخارا تبدیل کرد. در همین دوران، زبان عربی نیز در کنار فارسی، به عنوان زبان علمی و دینی مورد استفاده قرار می گرفت.

بخارا؛ مهد علم و خرد

در دوران طلایی سامانیان، بخارا به یکی از مهم ترین مراکز علمی جهان اسلام تبدیل شد. بسیاری از دانشمندان بخارا و فرزانگان برجسته تاریخ، در این شهر زندگی و کار می کردند. نام هایی چون ابوعلی سینا (پزشک و فیلسوف بزرگ)، ابوریحان بیرونی (دانشمند همه چیزدان)، خوارزمی (ریاضیدان و ستاره شناس)، فارابی (فیلسوف بزرگ) و محمد بخاری (گردآورنده برجسته احادیث نبوی که در این شهر متولد شد)، با شکوه علمی این دوران گره خورده است. گسترش علوم الهی، فلسفه، طب و ریاضیات، بخارا را به قطب دانش در شرق جهان اسلام مبدل ساخت و آوازه آن به اقصی نقاط جهان رسید.

میراث معماری سامانیان در بخارا

از این دوره باشکوه، بناهای معماری عظیمی به یادگار مانده است که مهم ترین آنها مقبره اسماعیل سامانی است. این مقبره، با آجرهای خوش طرح و ظرافت های بی نظیر، نه تنها یک شاهکار معماری قرن نهم میلادی است، بلکه نمادی از نبوغ و هنر ایرانی در آن زمان به شمار می رود. ساختار این بنا، اولین نمونه از معماری آجری در آسیای میانه محسوب می شود و به خودی خود یک جاذبه تاریخی مهم در بخارا است. این مقبره، گواهی بر قدرت و ذوق هنری سامانیان است.

دوران تحولات و نفوذ فرهنگ های جدید: قراخانیان و خوارزمشاهیان (قرن ۱۱ و ۱۲ میلادی)

پس از سامانیان، بخارا شاهد تغییر و تحولات سیاسی و فرهنگی دیگری شد. ورود سلسله های ترک تبار، گرچه با تغییراتی در ساختار قدرت همراه بود، اما نتوانست از اهمیت و شکوه فرهنگی این شهر بکاهد.

سلطه ترکان قراخانی بر بخارا (۹۹۹ میلادی)

در سال ۹۹۹ میلادی، سلسله سامانیان توسط ترکان قراخانی ساقط شد و بخارا تحت حاکمیت این سلسله جدید قرار گرفت. بخارا در عصر قراخانیان، دوره ای از بازسازی و ساخت وسازهای چشمگیر را تجربه کرد. حاکمان قراخانی، به ویژه ارسلان خان و شمس الملک نصر ابن ابراهیم (در سال های ۱۰۶۸-۱۰۸۰)، دستور ساخت بناهای باشکوهی را صادر کردند. از مهم ترین این بناها می توان به مناره کالیان، مساجد متعدد و باغ بزرگ شمس آباد اشاره کرد. مناره کالیان، با ارتفاع ۴۷ متر، یکی از زیباترین مناره های جهان اسلام و نمادی از معماری دوره قراخانی است. همچنین، در این دوره شخصیت های برجسته ای همچون عمر خیام، شاعر و دانشمند بزرگ ایرانی، به دعوت شمس الملک نصر در بخارا به کار و فعالیت مشغول بود.

بخارا در قلمرو خوارزمشاهیان

در ادامه تحولات منطقه، بخارا برای مدتی به بخشی از قلمرو پادشاهی خوارزمشاهیان تبدیل شد. خوارزمشاهیان نیز به نوبه خود سلسله ای قدرتمند در آسیای مرکزی بودند که قلمرو وسیعی را تحت کنترل داشتند. بخارا در این دوران نیز همچنان اهمیت فرهنگی و تجاری خود را حفظ کرد، اما این دوره پایانی ناگوار داشت که پیامدهای آن دامنگیر تمامی منطقه شد.

فاجعه حمله مغول و پیامدهای ویرانگر آن (قرن ۱۳ میلادی)

قرن سیزدهم میلادی، برای بخارا و بسیاری از شهرهای آسیای مرکزی و ایران، با یکی از سیاه ترین فجایع تاریخ، یعنی حمله مغول به بخارا، همراه بود. این حمله، ویرانی گسترده ای را به بار آورد و میراث علمی و فرهنگی این شهر را به شدت تهدید کرد.

لشگرکشی چنگیزخان و سقوط بخارا (۱۲۲۰ میلادی)

در سال ۱۲۲۰ میلادی، سپاهیان چنگیزخان، رهبر مغول، به بخارا یورش آوردند. شهر پس از محاصره و ۱۲ روز نبرد شدید، سرانجام سقوط کرد. این نبرد، با مقاومت دلیرانه مردم بخارا همراه بود، اما در نهایت قدرت ویرانگر مغولان بر آن غلبه کرد. پیامدهای این فاجعه بی شمار بود: تمام ساکنان شهر از آن بیرون آورده شدند، اموالشان غارت گشت و شهر در آتش سوخت. مدافعین قلعه نیز کشته شدند. مراکز علمی، مساجد و کتابخانه های عظیم بخارا که قرن ها محل تجمع دانشمندان و پژوهشگران بود، به طرز فجیعی تخریب شدند. کتاب ها سوزانده شدند و مساجد به طویله اسبان مغولان تبدیل گشتند. این واقعه، ضربه ای جبران ناپذیر بر پیکره تمدن اسلامی و ایرانی وارد آورد.

دانشنامه کتابخانه و دانش اطلاعات در توصیف این دوران می نویسد: یک بار دیگر تمدن عظیم ایرانیان به وسیله مهاجمین نابود شد؛ این بار به وسیله قبایل مغولان و تاتارها (۱۲۲۰ میلادی)؛ آنها مساجد را تبدیل به طویله اسبان شان کردند، کتابخانه ها را سوزاندند و از نسخه های گرانبها به عنوان سوخت استفاده کردند.

دوران پس از مغول و آغاز بازسازی

ویرانی های ناشی از حمله مغول چنان گسترده بود که سال ها پس از آن، بخارا نتوانست شکوه و عظمت پیشین خود را بازیابد. ابن بطوطه، سفرنامه نویس معروف که در حدود سال ۱۳۳۳ میلادی از بخارا دیدن کرد، درباره آن می نویسد: مساجد، دانشگاه ها و بازارهای آن ویران شده است و امروز یک نفر در این شهر نیست که دارای یک آموزه دینی باشد یا مشتاق برای به دست آوردن دانش باشد. این توصیف، عمق فاجعه و رکود علمی بخارا را پس از حمله مغول به وضوح نشان می دهد.

با این حال، بخارا به آرامی از زیر آوارهای ویرانی سر برآورد. این شهر ابتدا بخشی از خانات جغتای شد و سپس در قلمرو امپراتوری تیموریان قرار گرفت. تیموریان، خود حامی علم و هنر بودند و در دوران آنها، تلاش هایی برای بازسازی و احیای شهر صورت گرفت. ابن حوقل، جغرافی دان عرب، شرح مفصلی از کانال های آبیاری اصلی بخارا می دهد که با شروع از کرانه چپ رود سغد، بخارا و باغ ها و دشت های اطراف شهر را سیراب می کرد. این توضیحات، نشان دهنده اهمیت زیرساخت های آبی و تلاش برای بازسازی حیات اقتصادی شهر حتی در دوران سخت پس از مغول است.

خانات و امارت بخارا: از احیاء تا سلطه خارجی (قرن ۱۶ تا ۱۹ میلادی)

پس از دوران مغول و تیموریان، بخارا وارد مرحله جدیدی از حیات سیاسی خود شد و این بار، سلسله های محلی در قالب خانات و امارت، سرنوشت این شهر را رقم زدند.

دوران شیبانیان و خانات بخارا

در اوایل قرن شانزدهم میلادی، محمد شیبانی، بنیانگذار دودمان شیبانیان، با سلطه بر سمرقند (۱۵۰۰-۱۵۰۵م) و سپس بخارا (۱۵۰۶م)، خانات بخارا را تأسیس کرد و بخارا را به پایتختی برگزید. این دوره، آغاز حکمرانی فئودالی بر بخش هایی از آسیای میانه بود. اقتدار و وسعت خان نشین بخارا در عصر عبدالله خان دوم (۱۵۷۷-۱۵۹۸) به اوج خود رسید و این شهر بار دیگر به مرکزیت سیاسی و اقتصادی منطقه بازگشت.

دوران جانیان (اشترخانی)

در قرون هفدهم و هجدهم میلادی، دودمان جانیان (که با نام های اشترخانی یا هشترخانی نیز شناخته می شوند) بر این امیرنشین حکومت می کردند. این دوره نیز با تحولات داخلی و خارجی همراه بود و بخارا همچنان به عنوان یکی از مهم ترین مراکز فرهنگی و مذهبی منطقه، نقش خود را ایفا می کرد.

نادرشاه افشار و بخارا

در سال ۱۷۴۰ میلادی، نادرشاه افشار، پادشاه مقتدر ایران، بخارا را فتح کرد. این فتح، برای مدتی بخارا را تحت سلطه ایران قرار داد. اما پس از مرگ نادرشاه در سال ۱۷۴۷، فرزندان امیر خدایار خان به قدرت بازگشتند و بخارا مجدداً استقلال خود را به دست آورد.

امارت بخارا

در سال ۱۷۸۵ میلادی، شاه مراد، از نوادگان امیر خدایار خان، حکومت موروثی خاندان خود را رسمیت بخشید و لقب خان را به امیر تغییر داد. این تغییر لقب، به این دلیل بود که بر پایه یک رسم دیرینه در فرارود، تنها فرمانروایانی که نواده چنگیز بودند، می توانستند لقب خان داشته باشند و سایر حاکمان امیر خوانده می شدند. از این رو، خانات بخارا به امارت بخارا تبدیل شد و این عنوان تا دوران معاصر حفظ شد.

نفوذ امپراتوری روسیه

در نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی، امپراتوری روسیه به تدریج نفوذ خود را در آسیای مرکزی گسترش داد. در سال ۱۸۶۸ میلادی، امارت بخارا از امپراتوری روسیه شکست خورد و با واگذاری بخش هایی از قلمرو خود، از جمله شهر تاریخی سمرقند، به تحت الحمایه روسیه تبدیل شد. این اتفاق، آغاز دورانی جدید در تاریخ بخارا بود که تحت تأثیر سیاست های قدرت های بزرگ قرار گرفت.

بخارا در دوران معاصر: از شوروی تا ازبکستان نوین (قرن ۲۰ و ۲۱)

قرن بیستم میلادی، بخارا را با تحولات عظیم و بی سابقه ای روبرو ساخت که هویت سیاسی و اجتماعی این شهر را به کلی دگرگون کرد. از سلطه شوروی تا استقلال ازبکستان نوین، بخارا همچنان به حیات خود ادامه داده است.

جمهوری شورایی خلق بخارا (۱۹۲۰-۱۹۲۴)

در سال ۱۹۲۰ میلادی، پس از انقلاب بلشویکی در روسیه، بخارا در دوران شوروی شاهد شکل گیری جمهوری شورایی خلق بخارا بود. این جمهوری که عمر کوتاهی داشت، در سال ۱۹۲۴ با جمهوری شوروی سوسیالیستی ازبکستان ادغام شد و بخارا و مناطق پیرامون آن یکپارچه شدند. این تغییرات ساختاری، بخارا را وارد یک چارچوب سیاسی جدید کرد و آن را تحت نفوذ مستقیم ایدئولوژی و سیستم شوروی قرار داد. در این دوران، با وجود تحولات سیاسی، معماری و ساختارهای تاریخی بخارا مورد توجه قرار گرفت و افسر بریتانیایی که از این شهر دیدن کرده بود، آن را شهری مسحور توصیف کرد که ساختمان هایش بهترین معماری دوره رنسانس ایتالیا را به رقابت می خوانند. این سخن، نشان از ارزش والای میراث معماری بخارا حتی در آن دوران است.

بخارا امروز: میراث جهانی یونسکو

بخارای کنونی، شهری است که توانسته است بافت تاریخی و میراث فرهنگی بی نظیر خود را تا حد زیادی حفظ کند. این شهر به عنوان یکی از شهر کهن بخارا، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. کوچه های پرپیچ وخم، مدارس، مساجد، کاروان سراها و بازارهای قدیمی، هر یک گواه زنده ای از تاریخ پربار این دیار هستند. حفظ این میراث گرانبها، نه تنها برای مردم ازبکستان بلکه برای تمامی دوستداران تاریخ و فرهنگ جهان اهمیت فراوانی دارد. بخارا امروز، نه تنها یک مقصد گردشگری است، بلکه یک موزه زنده از تمدن های گذشته است که هر بازدیدکننده ای را به تأمل در گذر زمان و اهمیت حفظ ریشه های فرهنگی دعوت می کند.

جاذبه های تاریخی و فرهنگی فراوان بخارا شامل ارگ بخارا، مدرسه چهار منار، مدرسه میرعرب، مجموعه لب حوض، و البته مقبره امیر اسماعیل سامانی است که هر یک گوشه ای از عظمت این شهر را به نمایش می گذارند. این بناها، نه تنها شاهکارهای معماری هستند، بلکه داستان هایی از دوران های مختلف را در دل خود پنهان کرده اند.

در طول تاریخ، پیوندهای تاریخی ایران و بخارا همواره مستحکم بوده است. مردمان بخارا، به ویژه تاجیک تباران که بخش قابل توجهی از جمعیت را تشکیل می دهند، زبان و فرهنگ فارسی را با عشق و علاقه حفظ کرده اند. این پیوندها در ادبیات، هنر، معماری و حتی آداب و رسوم مشترک میان این دو منطقه قابل مشاهده است. بخارا، در واقع، نمادی زنده از گستردگی و تأثیرگذاری تمدن ایرانی در آسیای مرکزی است.

نتیجه گیری: بخارا؛ گنجینه ای همیشه زنده از تاریخ و تمدن

بخارا، شهری باستانی و پرافتخار، در طول هزاران سال، مسیر پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است. از ریشه های کهن در دوران باستان و اهمیت آن در جاده ابریشم، تا اوج شکوفایی علمی و فرهنگی در عصر سامانیان و سپس فاجعه هجوم مغول و تحولات دوران خانات و امارت، این شهر همواره چون ققنوسی از خاکستر برخاسته و هویت درخشان خود را حفظ کرده است. بخارا نه تنها پایتخت سلسله های قدرتمند بوده، بلکه مهد پرورش بزرگترین دانشمندان و ادیبان جهان اسلام و ایران بوده است. شهری که هر گوشه اش روایتی از گذشته دارد و هر آجرش، داستانی از تمدنی کهن را بازگو می کند.

نقش بی بدیل این شهر در شکل گیری فرهنگ و تمدن شرق و جهان اسلام، آن را به گنجینه ای بی نظیر از تاریخ و معنویت تبدیل کرده است. امروز بخارا به عنوان یک میراث جهانی، فراتر از مرزهای جغرافیایی، نمادی از ایستادگی، فرهنگ دوستی و علم پروری است. شناخت عمیق تر از گذری بر تاریخ بخارا، نه تنها به درک بهتر ریشه های فرهنگی ما کمک می کند، بلکه الهام بخش حفظ این میراث گرانبها برای نسل های آینده خواهد بود. این شهر، همواره یک چراغ راهنما در تاریکی های تاریخ بوده و امید است که همچنان به درخشش خود ادامه دهد.