انواع بازار فرابورس

بازار فرابورس ایران بستری پویا و متنوع برای سرمایه گذاران و شرکت ها است که امکان معامله انواع اوراق بهادار را فراهم می آورد. این بازار، که خود شامل چندین بازار تخصصی با ویژگی ها و قوانین منحصربه فرد است، نقش کلیدی در تامین مالی شرکت های گوناگون و توسعه بازار سرمایه ایفا می کند. هر یک از این بازارها، فرصت ها و چالش های متفاوتی را پیش روی بازیگران خود قرار می دهد.

دنیای سرمایه گذاری، دریایی پر از فرصت ها و پیچیدگی ها است که هر موج آن داستانی از سود و ریسک را روایت می کند. برای آنانی که قدم در این راه می گذارند، شناخت عمیق از زیر و بم بازار، قطب نمای اصلی برای رسیدن به ساحل موفقیت است. در قلب بازار سرمایه ایران، جایی که شرکت های بزرگ و کوچک برای تامین مالی و رشد، دست به دست هم می دهند، نام فرابورس همچون یک دروازه نوین می درخشد. فرابورس، نه تنها محلی برای معامله سهام، بلکه فضایی برای خلق فرصت های تازه، به ویژه برای شرکت های نوپا و ابزارهای مالی خلاقانه است. تصور کنید در حال قدم زدن در بازاری گسترده هستید که در هر غرفه آن، داستانی متفاوت از رشد و پتانسیل نهفته است. از سهام شرکت های قدرتمند گرفته تا اوراق مشارکت و ابزارهای نوین مالی، هر گوشه این بازار، دعوتی است به کشف و تجربه. در این گشت وگذار جامع، ما با هم به اعماق این بازار نوین شیرجه می زنیم، پیچیدگی های آن را واکاوی می کنیم و رازهای هر یک از بازارهای فرابورس را آشکار می سازیم تا شما نیز با آگاهی و اطمینان خاطر، گام های سرمایه گذاری خود را بردارید.

فرابورس ایران: چیستی، اهداف و مزایا

فرابورس ایران، نهادی که از سال ۱۳۸۸ فعالیت رسمی خود را آغاز کرد، به عنوان عضوی مکمل و گاه پیشتاز در کنار بورس اوراق بهادار تهران، بورس کالا و بورس انرژی، اکوسیستم بازار سرمایه کشور را غنی تر ساخته است. در این بخش، به تعریف دقیق تر فرابورس، اهداف بلندمدت و مزایای چشمگیر آن برای شرکت ها و سرمایه گذاران می پردازیم.

فرابورس چیست؟

فرابورس ایران، بازاری است که در آن، اوراق بهادار شرکت هایی معامله می شوند که به هر دلیلی، امکان یا تمایل به پذیرش در بورس اوراق بهادار را ندارند. این شرکت ها اغلب کوچک تر، در مراحل اولیه رشد، یا دارای ساختار مالی منعطف تری هستند. فرابورس با هدف پوشش خلاءهای تامین مالی، تنوع بخشی به ابزارهای مالی و افزایش نقدشوندگی در بازارهای غیررسمی، پا به عرصه وجود گذاشته است. می توان آن را سکویی در نظر گرفت که به شرکت ها، به ویژه آن هایی که در مسیر رشد قرار دارند، امکان می دهد تا سرمایه لازم برای توسعه خود را جذب کنند و در عین حال، فرصت های سرمایه گذاری جدیدی برای عموم مردم و سرمایه گذاران حرفه ای فراهم می آورد.

اهداف کلیدی تاسیس فرابورس

تاسیس فرابورس ایران، ریشه در نیازهای عمیق اقتصاد کشور و بازار سرمایه داشت. می توان به این اهداف کلیدی اشاره کرد که هر یک، داستانی از تلاش برای توسعه و پویایی اقتصادی را بازگو می کند:

• پوشش خلاءهای تامین مالی: بسیاری از شرکت های کوچک و متوسط (SMEs) و شرکت های نوپا، به دلیل نداشتن شرایط سختگیرانه پذیرش در بورس، از تامین مالی از طریق بازار سرمایه محروم بودند. فرابورس این خلاء را پر کرده و مسیری جدید برای جذب سرمایه به آن ها نشان داده است.
• تنوع بخشی به ابزارهای مالی و توسعه بازار: فرابورس با ارائه ابزارهای مالی متنوع تر، از جمله اوراق با درآمد ثابت و مشتقات، به توسعه و عمق بخشی بازار سرمایه کمک شایانی کرده است. این تنوع، سبد سرمایه گذاری را برای انواع سلیقه ها و میزان ریسک پذیری، جذاب تر می سازد.
• افزایش شفافیت و نقدشوندگی: پیش از فرابورس، بسیاری از معاملات شرکت های کوچک تر به صورت غیررسمی و با شفافیت اندک انجام می شد. فرابورس با ایجاد یک بستر سازمان یافته، شفافیت اطلاعاتی را افزایش داده و به نقدشوندگی این اوراق کمک کرده است.

مزایای حضور و پذیرش شرکت ها در فرابورس

حضور یک شرکت در فرابورس، فقط به معنای معامله سهام نیست؛ بلکه دریچه ای است به سوی مجموعه ای از مزایای استراتژیک و عملیاتی که می تواند مسیر رشد و توسعه را هموار کند. از منظر یک مدیر شرکت یا کارآفرین، این مزایا واقعاً چشمگیر هستند:

• تامین مالی سریع تر و آسان تر: شرایط پذیرش منعطف تر، فرآیند تامین مالی را برای شرکت ها، به ویژه استارتاپ ها و SMEs، بسیار ساده تر و کارآمدتر می کند. این یعنی رویاها زودتر به واقعیت می پیوندند.
• افزایش نقدشوندگی سهام: با ورود به فرابورس، سهام شرکت ها به بازار عمومی راه یافته و امکان خرید و فروش برای تعداد بیشتری از سرمایه گذاران فراهم می شود. این امر به افزایش نقدشوندگی و ارزش گذاری عادلانه تر سهام منجر می شود.
• معافیت های مالیاتی: شرکت های پذیرفته شده در فرابورس از مزایای مالیاتی برخوردار می شوند که می تواند به کاهش هزینه ها و افزایش سودآوری آن ها کمک کند. این معافیت ها، انگیزه بزرگی برای شرکت ها برای پیوستن به این بازار است.
• افزایش اعتبار و برندسازی: حضور در بازار رسمی سرمایه، حتی اگر فرابورس باشد، به شرکت اعتبار و رسمیت می بخشد. این امر نه تنها اعتماد سرمایه گذاران را جلب می کند، بلکه در روابط تجاری و برندسازی نیز تاثیر مثبت و قابل توجهی دارد.

تفاوت های اساسی بورس و فرابورس: چرا و برای چه کسی؟

برای بسیاری از تازه واردان به دنیای سرمایه، تفاوت میان بورس اوراق بهادار و فرابورس، سوالی بنیادین است. این دو، هرچند هر دو از ارکان بازار سرمایه هستند، اما مانند دو رودخانه با مسیرها و ویژگی های متفاوتی عمل می کنند که هر یک به مقصدی خاص می ریزند. درک این تفاوت ها، کلید انتخاب مسیر درست برای سرمایه گذاران و شرکت ها است.

شرایط پذیرش شرکت ها

اصلی ترین تفاوت بورس و فرابورس در شرایط پذیرش شرکت ها است. بورس اوراق بهادار تهران، مانند یک باشگاه بسیار معتبر و سختگیر عمل می کند. شرکت هایی که قصد ورود به بورس را دارند، باید سابقه مالی درخشان، شفافیت اطلاعاتی بالا، و ساختاری بسیار منظم و بدون زیان انباشته داشته باشند. در مقابل، فرابورس انعطاف پذیری بیشتری از خود نشان می دهد؛ می توان آن را یک باشگاه بزرگ تر و فراگیرتر دانست که به شرکت های در حال رشد، حتی با سابقه فعالیت کوتاه تر (مثلاً یک سال) یا حتی با زیان انباشته (به شرط داشتن برنامه اصلاحی مدون)، فرصت پذیرش می دهد. این موضوع، فرابورس را به گزینه ای جذاب برای شرکت های نوپا، دانش بنیان و SMEs تبدیل کرده است.

تنوع بازارها و ابزارهای مالی

هرچند بورس عمدتاً بر سهام شرکت های بزرگ متمرکز است، فرابورس گستره وسیع تری از بازارها و ابزارهای مالی را در بر می گیرد. فرابورس با بازارهای متنوع خود (که در ادامه به تفصیل بررسی خواهیم کرد)، نه تنها سهام شرکت های کوچک تر را می پذیرد، بلکه محلی برای معامله انواع اوراق با درآمد ثابت (مانند اوراق مشارکت و اسناد خزانه)، صندوق های سرمایه گذاری و حتی ابزارهای مشتقه است. این تنوع، برای سرمایه گذارانی که به دنبال گزینه هایی فراتر از سهام سنتی هستند، یک مزیت بزرگ محسوب می شود.

شفافیت اطلاعاتی و نظارت

انتظار شفافیت اطلاعاتی در بورس اوراق بهادار بسیار بالاست. شرکت ها موظف اند گزارش های مالی و عملکردی خود را با جزئیات زیاد و در بازه های زمانی کوتاه منتشر کنند. در فرابورس، به ویژه در برخی از بازارهای آن مانند بازار پایه، الزامات گزارش دهی منعطف تر است. این انعطاف، هرچند فرآیند پذیرش را ساده تر می کند، اما سرمایه گذاران را به تحقیق و تحلیل عمیق تر وا می دارد؛ چرا که دسترسی به اطلاعات ممکن است محدودتر باشد.

ریسک و نقدشوندگی

به طور کلی، سهام شرکت های بزرگ تر و با ثبات تر که در بورس معامله می شوند، معمولاً ریسک کمتری داشته و نقدشوندگی بالاتری دارند. اما در فرابورس، به دلیل ماهیت شرکت ها و ابزارهای مالی متنوع، طیف وسیع تری از ریسک و نقدشوندگی مشاهده می شود. بازارهایی مانند بازار اول فرابورس ممکن است نقدشوندگی و ریسکی مشابه بورس داشته باشند، در حالی که بازارهایی مانند بازار پایه، به دلیل نوسانات بیشتر و شفافیت کمتر، ریسک و نقدشوندگی متفاوتی را تجربه می کنند.

دامنه نوسان

یکی دیگر از تفاوت های مهم، به دامنه نوسان قیمت سهام در بازارهای مختلف بازمی گردد. در بورس و بازارهای اول و دوم فرابورس، دامنه نوسان مشخصی وجود دارد که نوسانات روزانه قیمت را محدود می کند. اما در برخی از تابلوهای بازار پایه فرابورس، دامنه نوسان متفاوت و گاهی نامحدود است، که می تواند فرصت های سودآوری بالاتر، اما در کنار آن ریسک های به مراتب جدی تری را برای سرمایه گذاران ایجاد کند.

معرفی جامع انواع بازارهای فرابورس ایران

فرابورس ایران، نه یک بازار واحد، بلکه مجموعه ای از بازارهای تخصصی است که هر یک، با قواعد و ویژگی های خاص خود، پاسخگوی نیازهای متفاوتی از شرکت ها و سرمایه گذاران هستند. این تنوع، فرابورس را به یک اکوسیستم مالی پویا تبدیل کرده است. در ادامه، سفری به هر یک از این بازارها خواهیم داشت و ماهیت وجودی آن ها را کشف می کنیم.

4.1. بازار اول فرابورس

تصور کنید در بازاری قدم می زنید که شرکت های باسابقه و با اعتبار مالی قوی حضور دارند. این همان «بازار اول فرابورس» است. این بازار، محلی برای شرکت های سهامی عامی است که از لحاظ مالی در وضعیت بسیار مطلوبی قرار دارند و شفافیت اطلاعاتی بالایی را به نمایش می گذارند. ورود به این بازار، مانند دریافت یک نشان اعتبار معتبر است.

• ویژگی ها: بازار شرکت های بزرگ و با شفافیت مالی بالا، شباهت زیادی به بورس اوراق بهادار دارد.
• شرایط پذیرش: شرکت ها باید حداقل دو سال سابقه فعالیت داشته باشند، دارای حداقل سرمایه ثبت شده معینی باشند، از زیان انباشته اجتناب کنند و نسبت حقوق صاحبان سهام به کل دارایی هایشان در حد قابل قبولی باشد.
• اوراق قابل معامله: عمدتاً سهام شرکت های سهامی عام.
• ریسک و نقدشوندگی: به دلیل شفافیت و اعتبار شرکت ها، ریسک سرمایه گذاری نسبتاً کمتر و نقدشوندگی سهام بالاتر است.
• مزایا: اعتبار بالا در بازار سرمایه، دسترسی به سرمایه گذاران نهادی و بزرگ، و فرصت های مناسب تامین مالی.

4.2. بازار دوم فرابورس

«بازار دوم فرابورس» را می توان پله ای برای رشد دانست. این بازار، مناسب شرکت هایی است که در حال توسعه هستند و شاید هنوز به بلوغ مالی بازار اول نرسیده اند، اما پتانسیل رشد بالایی دارند. این بازار، فضایی برای شرکت های نوپا و در حال گذار است که به دنبال جذب سرمایه برای توسعه طرح ها و پروژه هایشان هستند.

• ویژگی ها: منعطف تر از بازار اول، مناسب برای شرکت های در حال رشد و نوپا.
• شرایط پذیرش: شرایط پذیرش آسان تر از بازار اول است. شرکت ها حداقل به یک سال سابقه فعالیت نیاز دارند و حتی امکان وجود زیان انباشته، به شرط ارائه برنامه اصلاحی و توجیه مناسب، وجود دارد.
• اوراق قابل معامله: سهام شرکت های سهامی عام.
• ریسک و نقدشوندگی: در مقایسه با بازار اول، ریسک متوسط و نقدشوندگی متوسطی دارد، اما همچنان از بسیاری از بازارهای دیگر شفاف تر است.
• مزایا: سکوی رشد برای شرکت ها به منظور ورود به بازارهای بزرگ تر و جذب سرمایه گذاران ریسک پذیرتر.

4.3. بازار پایه فرابورس (بررسی دقیق تر تابلوها)

«بازار پایه فرابورس» را می توانیم به اتاقی تشبیه کنیم که شرکت هایی در آن قرار می گیرند که نتوانسته اند شرایط ورود به بازارهای اصلی تر بورس و فرابورس را احراز کنند. این بازار با سه تابلو مجزا، طیف وسیعی از شرکت ها را با سطوح ریسک و شفافیت متفاوت در خود جای داده است و مانند یک فیلتر عمل می کند.

• هدف: فراهم آوردن محلی برای معامله سهام شرکت هایی که شرایط پذیرش در بازارهای اصلی بورس و فرابورس را ندارند یا به هر دلیلی از این بازارها خارج شده اند.
• دلایل قرارگیری شرکت ها:
  1. شرکت ها خود درخواستی برای پذیرش نداشته اند اما به موجب قانون باید درج شوند.
  2. شرکت هایی که نزد سازمان بورس ثبت شده اند اما شرایط پذیرش در بازارهای بالاتر را ندارند.
  3. شرکت هایی که شرایط پذیرش در بورس یا فرابورس را از دست داده و پذیرش آن ها لغو شده است.

تابلو زرد بازار پایه:

این تابلو، میزبان شرکت هایی با وضعیت مالی متوسط است که حداقل شفافیت لازم را دارند. شرکت های این تابلو، اگرچه در بازارهای اصلی نیستند، اما هنوز وضعیت پایداری از خود نشان می دهند.

• ویژگی ها: شرکت های با وضعیت متوسط، دارای حداقل شفافیت اطلاعاتی.
• شروط: داشتن حداقل سرمایه ثبت شده معین، عدم ورشکستگی و برخی شرایط حداقلی دیگر.
• ریسک: متوسط رو به بالا. سرمایه گذاری در این تابلو نیازمند دقت بیشتری است.

تابلو نارنجی بازار پایه:

این تابلو برای شرکت هایی با وضعیت مالی ضعیف تر و شفافیت کمتر است. ممکن است شرکت هایی در این تابلو قرار گیرند که دارای پرونده های قضایی هستند یا وضعیت ورشکستگی آن ها اعلام شده است.

• ویژگی ها: شرکت های با وضعیت مالی ضعیف تر و شفافیت کمتر.
• شروط: شرکت های دارای پرونده قضایی یا اعلام ورشکستگی، یا شرکت هایی که شرایط تابلو زرد را احراز نکنند.
• ریسک: بالا. این تابلو برای سرمایه گذاران حرفه ای تر مناسب است.

تابلو قرمز بازار پایه:

این تابلو، بالاترین سطح ریسک را در بازار پایه دارد. شرکت های حاضر در این تابلو معمولاً در آستانه ورشکستگی هستند، تعلیق شده اند یا فاقد هرگونه شفافیت لازم هستند. سرمایه گذاری در این تابلو، نیازمند آگاهی کامل از ریسک های بسیار بالای آن است و به نوعی، هشدار جدی به سرمایه گذاران تلقی می شود.

• ویژگی ها: شرکت های در آستانه ورشکستگی، تعلیق شده یا فاقد شفافیت لازم و فاقد اطلاعات.
• شروط: عدم احراز شرایط سایر تابلوها، زیان انباشته بسیار زیاد و عدم ارائه اطلاعات لازم.
• ریسک: بسیار بالا. این تابلو عموماً برای افراد عادی توصیه نمی شود.

در بازار پایه، محدودیت های معاملاتی و الزامات افشای اطلاعات نسبت به بازارهای اول و دوم فرابورس، به مراتب ساده تر است، که این خود به معنای ریسک اطلاعاتی بیشتر برای سرمایه گذاران است.

بازار پایه فرابورس، با سه تابلوی زرد، نارنجی و قرمز، تفاوت های چشمگیری در ریسک و شفافیت اطلاعاتی با سایر بازارهای اصلی فرابورس دارد. سرمایه گذاران باید پیش از ورود به این بازارها، تحقیقات گسترده ای انجام دهند و ریسک پذیری خود را به دقت بسنجند.

4.4. بازار سوم فرابورس (بازار عرضه)

«بازار سوم فرابورس»، که با نام «بازار عرضه» نیز شناخته می شود، فضایی منحصر به فرد در فرابورس است. این بازار، برخلاف سایر بازارها که در آن ها معاملات ثانویه سهام انجام می شود، محلی برای عرضه اولیه اوراق بهادار است که هنوز در هیچ بازار دیگری پذیرش نشده اند. این یعنی شما در این بازار، شاهد اولین حضور بسیاری از اوراق مالی هستید.

• ویژگی ها: محلی برای عرضه اولیه اوراقی که هنوز در بازارهای دیگر پذیرش نشده اند. این بازار صرفاً برای عرضه است و معاملات ثانویه در آن انجام نمی شود.
• اوراق قابل معامله: سهام شرکت های در شرف پذیرش در بازارهای اصلی، اسناد خزانه اسلامی، اوراق مشارکت و فرآیندهای پذیره نویسی.
• تأکید: در این بازار، صرفاً عملیات عرضه صورت می گیرد و پس از عرضه، اگر اوراق شرایط لازم را احراز کنند، به بازارهای دیگر منتقل می شوند.

4.5. بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس

این بازار، به معنای واقعی کلمه، «نوآوری در تامین مالی» است. «بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس» برای تامین مالی از طریق ابزارهای متنوع مالی، به ویژه ابزارهای اسلامی و غیرسهامی طراحی شده است. این بازار، فرصت هایی را برای سرمایه گذاران با اهداف بازدهی ثابت و ریسک پذیری کمتر فراهم می آورد.

• هدف: تامین مالی از طریق ابزارهای متنوع مالی اسلامی و غیرسهامی، و توسعه ابزارهای مالی جدید در بازار سرمایه.
• انواع ابزارها: اوراق مشارکت، اوراق اجاره، اوراق مرابحه، اسناد خزانه اسلامی، صندوق های سرمایه گذاری (مانند صندوق زمین و ساختمان)، اوراق تسهیلات مسکن و سایر اوراق با درآمد ثابت.
• سرمایه گذاران هدف: این بازار برای سرمایه گذارانی که ریسک پذیری کمتری دارند و به دنبال بازده ثابت و قابل پیش بینی هستند، جذابیت فراوانی دارد.

4.6. بازار شرکت های کوچک و متوسط (SME) فرابورس

«بازار شرکت های کوچک و متوسط (SME)» قلب تپنده نوآوری و کارآفرینی در فرابورس است. این بازار، با شرایط پذیرش منعطف و متناسب با ماهیت کسب وکارهای کوچک، استارتاپ ها و شرکت های دانش بنیان، مسیر تامین مالی را برای آن ها هموار می کند. ورود به این بازار، مانند یافتن یک حامی مالی بزرگ برای ایده های خلاقانه است.

• هدف: تسهیل تامین مالی برای استارتاپ ها، شرکت های دانش بنیان و کسب وکارهای کوچک و متوسط.
• شرایط پذیرش: بسیار منعطف تر از بازارهای اصلی و متناسب با ویژگی های شرکت های SME که اغلب در مراحل اولیه رشد قرار دارند و ممکن است سابقه مالی طولانی نداشته باشند.
• اهمیت: نقش حیاتی در رشد و توسعه اقتصادی کشور، حمایت از نوآوری و ایجاد اشتغال.

4.7. بازار مشتقات فرابورس

«بازار مشتقات فرابورس» جایی است که ارزش اوراق از دارایی های پایه دیگری مشتق می شود. این بازار، ابزارهایی را برای مدیریت ریسک و سفته بازی هوشمندانه فراهم می کند و برای سرمایه گذاران باتجربه تر که به دنبال استراتژی های پیچیده تر هستند، جذاب است.

• ویژگی ها: معامله اوراق مشتقه، یعنی قراردادهایی که ارزش آن ها از قیمت یک دارایی پایه (مانند سهام، طلا، ارز) مشتق می شود.
• مثال: اوراق اختیار فروش تبعی (آپشن فروش) که کاربردهای مهمی در بیمه سهام و تامین مالی دارد.

4.8. بازار توافقی فرابورس

«بازار توافقی فرابورس» یک نوآوری نسبتاً جدید است که از مهر ماه ۱۴۰۲ آغاز به کار کرده است. این بازار با هدف تسهیل انجام معاملات بزرگ (بلوکی) و عمده، به ویژه برای سرمایه گذاران حرفه ای و اشخاص حقوقی ایجاد شده است. تصور کنید قرار است یک معامله بسیار بزرگ بین دو نهاد انجام شود؛ این بازار فضایی امن و قانونمند را برای این معاملات فراهم می کند.

• تاریخ تاسیس: مهر ماه ۱۴۰۲.
• هدف: تسهیل انجام معاملات بلوکی و عمده اوراق بهادار.
• مخاطبان: عمدتاً سرمایه گذاران حرفه ای، نهادهای مالی و اشخاص حقوقی.
• ویژگی های معاملاتی: دارای قواعد و مقررات خاص خود برای انجام معاملات بلوکی و عمده.

4.9. بازار نوآفرین فرابورس

«بازار نوآفرین فرابورس» که در پاییز ۱۴۰۲ راه اندازی شد، نقطه ی امید برای استارتاپ ها و شرکت های دانش بنیان است. این بازار با رویکردی خاص، سعی در ساده سازی فرآیند پذیرش و تامین مالی برای این دسته از شرکت ها دارد. در این بازار، ایده های نوآورانه می توانند به سرمایه تبدیل شوند و از مزایای حضور در بازار سرمایه بهره مند گردند.

• تاریخ تاسیس: پاییز ۱۴۰۲.
• هدف: تسهیل پذیرش و تامین مالی برای استارتاپ ها و شرکت های دانش بنیان.
• مزایا: دسترسی آسان تر به سرمایه، بهره مندی از شفافیت و اعتبار بازار سرمایه، و کمک به تجاری سازی نوآوری ها.

جدول مقایسه ای جامع بازارهای فرابورس

برای درک بهتر تفاوت ها و شباهت های انواع بازار فرابورس، یک نگاه اجمالی و مقایسه ای می تواند بسیار مفید باشد. این جدول، خلاصه ای از آنچه در مورد هر بازار آموختیم را در اختیارتان قرار می دهد:

نام بازار	شرکت های هدف	شرایط پذیرش (سطح ریسک/شفافیت)	اوراق معامله شده	نقدشوندگی	ریسک سرمایه گذاری	مزیت اصلی
بازار اول	شرکت های بزرگ، باثبات و شفاف	سختگیرانه (شفافیت بالا، عدم زیان انباشته، سابقه ۲ سال)	سهام شرکت های سهامی عام	بالا	نسبتاً کمتر	اعتبار بالا، جذب سرمایه گذاران بزرگ
بازار دوم	شرکت های در حال رشد، نوپا	متعادل (سابقه ۱ سال، امکان زیان با برنامه)	سهام شرکت های سهامی عام	متوسط	متوسط	سکوی رشد، تامین مالی منعطف
بازار پایه (زرد)	شرکت های با وضعیت متوسط	حداقلی (وضعیت متوسط، حداقل شفافیت)	سهام	متوسط رو به پایین	متوسط رو به بالا	فرصت برای شرکت های با شفافیت حداقلی
بازار پایه (نارنجی)	شرکت های با وضعیت مالی ضعیف تر	ضعیف (شفافیت کمتر، ممکن است دارای پرونده قضایی)	سهام	پایین	بالا	بازار برای شرکت های پرریسک تر
بازار پایه (قرمز)	شرکت های در آستانه ورشکستگی/فاقد شفافیت	بسیار ضعیف (فاقد اطلاعات، زیان بسیار زیاد)	سهام	بسیار پایین	بسیار بالا	تنها راه معامله برای شرکت های بحرانی
بازار سوم (عرضه)	شرکت های در شرف پذیرش	صرفاً عرضه، بدون نیاز به پذیرش کامل	سهام در شرف پذیرش، اسناد خزانه، پذیره نویسی	عدم وجود (فقط عرضه)	متغیر (بسته به اوراق)	محل عرضه اولیه اوراق
ابزارهای نوین مالی	دولت ها، شرکت ها، سرمایه گذاران ریسک گریز	متناسب با ابزار (پایداری، قابلیت بازپرداخت)	اوراق مشارکت، اجاره، اسناد خزانه، صندوق ها	بالا (برای برخی ابزارها)	کمتر (بازده ثابت)	تامین مالی اسلامی و متنوع، بازده ثابت
بازار SME	استارتاپ ها، دانش بنیان، کسب وکارهای کوچک و متوسط	منعطف (متناسب با ماهیت SME)	سهام شرکت های SME	متوسط رو به پایین	متوسط رو به بالا	تسهیل تامین مالی برای نوآوری و رشد
بازار مشتقات	سرمایه گذاران باتجربه، مدیریت ریسک	متناسب با اوراق مشتقه	اوراق اختیار فروش تبعی	متوسط	متوسط (بسته به استراتژی)	ابزارهای مدیریت ریسک و سفته بازی
بازار توافقی	سرمایه گذاران حرفه ای، اشخاص حقوقی	خاص معاملات بلوکی	انواع اوراق در معاملات بلوکی	پایین (محدود به معاملات عمده)	متوسط تا بالا (معاملات بلوکی)	تسهیل معاملات عمده و بلوکی
بازار نوآفرین	استارتاپ ها و شرکت های دانش بنیان	بسیار منعطف (خاص شرکت های نوآور)	سهام شرکت های نوپا و دانش بنیان	پایین	بالا	تامین مالی آسان تر برای شرکت های نوآور

مسیر پذیرش یک شرکت در فرابورس: گام به گام

تصور کنید یک شرکت، رویای تبدیل شدن به یک بازیگر فعال در بازار سرمایه را در سر می پروراند و می خواهد از مزایای فرابورس بهره مند شود. این مسیر، اگرچه نسبت به بورس اوراق بهادار تهران منعطف تر است، اما همچنان نیازمند طی کردن مراحل مشخصی است که هر گام آن، شرکت را به هدفش نزدیک تر می کند.

اولین گام برای یک شرکت، بررسی و ارزیابی اولیه است. شرکت باید شرایط خود را با الزامات پذیرش در یکی از بازارهای فرابورس (مانند بازار اول، دوم، SME یا نوآفرین) مطابقت دهد. این ارزیابی شامل بررسی ساختار مالی، سابقه فعالیت، شفافیت اطلاعاتی و چشم انداز آتی شرکت است. سپس، شرکت باید با انتخاب یک مشاور پذیرش (که معمولاً یک شرکت کارگزاری یا مشاور سرمایه گذاری است)، فرآیند رسمی را آغاز کند.

مشاور پذیرش، نقش راهنما را بازی می کند و شرکت را در تهیه مستندات لازم یاری می دهد. این مستندات شامل گزارش های مالی حسابرسی شده، صورتجلسات هیئت مدیره، اساسنامه، طرح کسب وکار (Business Plan) و سایر اطلاعات درخواستی فرابورس است. پس از تکمیل مدارک، درخواست پذیرش به فرابورس ارائه می شود و در کمیته پذیرش مورد بررسی قرار می گیرد. این کمیته، با دقت تمام، وضعیت شرکت و مطابقت آن با قوانین فرابورس را ارزیابی می کند.

اگر درخواست پذیرش مورد موافقت قرار گیرد، شرکت وارد مرحله آماده سازی برای عرضه اولیه می شود. در این مرحله، کارهای لازم برای درج نماد شرکت در فرابورس و آماده سازی برای اولین عرضه سهام به عموم انجام می پذیرد. این فرآیند، با هدف ایجاد شفافیت و دسترسی عادلانه به اطلاعات برای سرمایه گذاران صورت می گیرد. در نهایت، با انجام عرضه اولیه (IPO)، سهام شرکت برای اولین بار به صورت عمومی در یکی از بازارهای فرابورس عرضه می شود و شرکت به صورت رسمی، به جمع بازیگران بازار سرمایه می پیوندد. این یعنی شرکت، اکنون می تواند از مسیر بازار سرمایه، برای تامین مالی پروژه های توسعه ای خود بهره مند شود.

نکات حیاتی برای سرمایه گذاران در بازارهای فرابورس

سرمایه گذاری در انواع بازار فرابورس، مانند قدم گذاشتن در مسیرهای متفاوتی است که هر کدام، چشم اندازها و چالش های خاص خود را دارند. برای آن دسته از سرمایه گذارانی که به دنبال فرصت های جدید در این بازار هستند، توجه به نکات زیر می تواند همچون چراغ راهنما عمل کند و تجربه ای آگاهانه را رقم بزند:

اولین و مهم ترین توصیه، اهمیت تحلیل دقیق و تحقیق کامل پیش از سرمایه گذاری است. در بازار فرابورس، به خصوص در بازارهایی با شفافیت کمتر مانند بازار پایه، اطلاعات می تواند محدودتر باشد. بنابراین، مسئولیت تحقیق و بررسی جامع بر عهده سرمایه گذار است. باید به دقت گزارش های مالی موجود، وضعیت صنعت شرکت، تیم مدیریتی و چشم اندازهای آتی آن را ارزیابی کرد. به یاد داشته باشید، یک تصمیم آگاهانه، بر پایه اطلاعات موثق و تحلیل عمیق بنا می شود.

موضوع بعدی، لزوم ارزیابی ریسک و بازده متناسب با هر بازار است. همانطور که دیدیم، انواع بازار فرابورس سطوح ریسک و بازدهی متفاوتی دارند. سرمایه گذاری در بازار اول فرابورس، نسبتاً ریسک کمتری دارد، در حالی که ورود به تابلوهای نارنجی و قرمز بازار پایه، با ریسک های بسیار بالایی همراه است. هر سرمایه گذار باید با توجه به میزان ریسک پذیری شخصی و اهداف مالی خود، بازاری را انتخاب کند که با انتظاراتش همسو باشد. این یعنی باید قبل از هر اقدامی، با خود صادق بود و پرسید: «من چقدر تحمل ریسک دارم؟»

یکی دیگر از ملاحظات مهم، تفاوت های نقدشوندگی در بازارهای مختلف فرابورس است. سهام شرکت های بزرگ در بازارهای اول و دوم معمولاً نقدشوندگی بالاتری دارند و فروش آن ها آسان تر است. اما در برخی از بازارهای فرابورس، به ویژه بازار پایه و بازار SME، ممکن است به دلیل حجم کمتر معاملات یا تعداد محدود سهامداران، فروش سهام دشوارتر و زمان بر باشد. این یعنی ممکن است در زمان نیاز، به راحتی نتوانید دارایی خود را به پول نقد تبدیل کنید.

همچنین، اهمیت مشاوره با متخصصین مالی را نباید دست کم گرفت. بازار سرمایه، دنیای پیچیده ای است و گاهی اوقات، داشتن یک راهنمای باتجربه می تواند شما را از خطاهای پرهزینه نجات دهد. مشاوران مالی و کارشناسان کارگزاری ها، با دانش و تجربه خود، می توانند شما را در انتخاب بازار مناسب، تحلیل شرکت ها و مدیریت ریسک یاری رسانند.

در نهایت، مدیریت سبد سرمایه گذاری و تنوع بخشی، یک اصل طلایی در سرمایه گذاری است. هرگز تمام سرمایه خود را در یک سهم یا یک بازار متمرکز نکنید. با توزیع سرمایه خود در انواع بازار فرابورس و ابزارهای مالی مختلف، می توانید ریسک کلی سبد خود را کاهش دهید و در برابر نوسانات بازار، مقاوم تر عمل کنید.

«سرمایه گذار باهوش، کسی است که همواره به دنبال ارزش واقعی باشد و در برابر نوسانات بازار، احساساتی عمل نکند.»

نتیجه گیری: فرابورس، بستری برای رشد و توسعه اقتصادی

در پایان این سفر جامع به دنیای انواع بازار فرابورس، به این نتیجه می رسیم که این نهاد، ستون فقراتی حیاتی در ساختار بازار سرمایه ایران است که نقش محوری در توسعه و پویایی اقتصادی کشور ایفا می کند. فرابورس با بازارهای متنوع خود، از بازار اول با شرکت های شفاف و باسابقه گرفته تا بازار نوآفرین برای استارتاپ ها، فرصت هایی بی بدیل را برای تامین مالی شرکت ها و سرمایه گذاری برای افراد فراهم می آورد. این بازار، نه تنها محلی برای جذب سرمایه است، بلکه فضایی برای رشد، نوآوری و ایجاد شفافیت در اقتصاد کشور به شمار می رود.

تنوع بی نظیر انواع بازار فرابورس، هر سرمایه گذاری را قادر می سازد تا با توجه به میزان ریسک پذیری و اهداف مالی خود، بهترین گزینه را انتخاب کند. از سرمایه گذاران ریسک گریز که به دنبال بازده ثابت از ابزارهای نوین مالی هستند، تا سرمایه گذاران جسور که در جستجوی فرصت های رشد در بازارهای SME یا نوآفرین هستند، همگی می توانند جایگاه خود را در این اکوسیستم پویای مالی بیابند. درک دقیق ویژگی ها، شرایط پذیرش، اوراق قابل معامله، ریسک و نقدشوندگی هر یک از این بازارها، کلید دستیابی به تصمیمات سرمایه گذاری آگاهانه و موفقیت آمیز است.

فرابورس ایران، در مسیری که طی کرده، نشان داده است که پتانسیل بالایی برای کمک به شکوفایی اقتصادی و حمایت از بخش های مختلف تولید و خدمات دارد. بنابراین، چه شما یک سرمایه گذار تازه وارد باشید که به دنبال شروع راه هستید، چه یک سرمایه گذار باتجربه که قصد تنوع بخشیدن به سبد دارایی خود را دارد، و چه یک کارآفرین که در جستجوی منابع مالی برای ایده های نوآورانه خود هستید، شناخت انواع بازار فرابورس، قدمی اساسی و هوشمندانه در مسیر مالی شما خواهد بود. توصیه می شود برای کسب اطلاعات بیشتر و اخذ تصمیمات متناسب با شرایط خود، همواره با متخصصان مالی و کارشناسان بازار سرمایه مشورت نمایید.