سهم استان های کشور از کیک اقتصاد ایران چقدر است؟

آفتاب نیوز :

نابرابری انواع و اقسام دارد. هر نابرابری در هر بخش می تواند زاینده نارضایتی باشد و شهروندان را در دو گروه برخورداران و نابرخورداران از امکانات و توانایی ها قرار دهد. یکی از نابرابری های قابل اعتنا، نابرابری در استان های کشور در بخش های گوناگون است؛ شکاف و نابرابری بزرگ در استان های ایران که در تاریخ معاصر ریشه دارد، نابرابری تولید است.

 حساب تولید استان ها یکی از مهم ترین شاخص های ارزیابی عملکرد دولت در حوزه عملکرد اقتصادی است و همواره توزیع استانی فعالیت ها و تولیدات در کنار تولید ملی اهمیت داشته است. فرض اصلی این موضوع آن است که ممکن است دو کشور دارای تولید کل یا تولید سرانه (درآمد سرانه) نزدیک به هم باشند، ولی توزیع این تولیدات در سطح مناطق (استان ها یا ایالات) متفاوت و غیرمعقول باشد. ایران جزء کشور های با درآمد سرانه پایین است، ولی همین درآمد نیز میان استان ها با تفاوت های محسوس توزیع می شود.

در سالیان اخیر تلاش هایی برای وضع چارچوب و فرآیند مشخص برای محاسبات تولید استانی در کشور شده است و مرکز آمار ایران این محاسبات را در سطح استان به صورت قاعده مند انجام می دهد. هر چند در اینجا نیز تاخیر آماری عذاب دهنده است، ولی با ملاحظه گزارش اخیر مرکز آمار ایران که داده های 1395 تا 1399 را برای تولید استانی ارایه کرده است، می توان تحلیلی گذرا در این زمینه ارایه کرد.

در واقع در کنار محصول ناخالص ملی (GNP) باید از محصول ناخالص منطقه ای (GRP) نیز جهت برنامه ریزی استفاده کرد تا بتوان به برنامه جامع و مناسبی برای کل کشور دست یافت. مناطق در ایران همان استان ها هستند و حساب های منطقه ای به حساب های استانی تعبیر می شود. البته فضای فرامنطقه ای نیز در این بین تعریف شده است که شامل بخش هایی از قلمرو اقتصادی کشور است که نمی توان آن را به هیچ یک از مناطق نسبت داد که براساس تعاریف مرکز آمار ایران، شامل موارد زیر است:

1- حریم هوایی ملی، آب های فلات قاره و آن قسمت از آب های بین المللی که کشور نسبت به آن دارای حقوق انحصاری است و توسط واحد های مقیم مورد استفاده قرار می گیرد.

2- قلمرو سیاسی کشور در سایر نقاط جهان که طبق موافقت نامه های سیاسی برای اهداف سیاسی، نظامی، علمی و سایر اهداف، اجاره یا تملک شده باشد نظیر سفارتخانه ها، کنسول گری ها، پایگاه های نظامی و نظیر آن.

3- ذخایر نفت و گاز طبیعی و … در آب های بین المللی، خارج از فلات قاره کشور که توسط واحد های مقیم اداره می شود.

با کنار گذاشتن موارد فوق، خالص تولید استان ها به عنوان حساب های منطقه ای قابل محاسبه است. براساس تازه ترین اطلاعات مرکز آمار ایران، در سال های 1395 تا 1397 استان تهران با میانگین بیش از 22 درصدی بیش ترین سهم را تولید ناخالص کشور داشته است. پس از استان تهران، خوزستان با 14.6 و اصفهان با 5.7 درصد در رتبه های بعدی قرار دارند. در نقطه مقابل استان های خراسان جنوبی، خراسان شمالی، چهارمحال بختیاری، کردستان و قم در قعر این جدول قرار دارند که سهم زیر یک درصد به نام خود ثبت کردند.

نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که این رده بندی لزوما به معنای سطح برخورداری مردمان این استان ها نیست. مثال واضح آن مربوط به استان خوزستان است؛ در حالی که این استان سهم حدود 15 درصدی از کیک اقتصادی ایران را دارد، اما عملا شاهد هستیم که میزان امکانات و رفاه خانوار های این استان تناسبی با این عدد ندارد.

فارغ از رتبه بندی استان ها یکی از نکات مهم روند تغییرات سهم تولید استان های طی سال های گذشته است. به بیان دیگر بر اساس داده های موجود طی سال های 1395 تا 97 روند تولید استان ها و سهم آن ها از کیک اقتصاد ایران چقدر تغییر کرده است.

بر اساس داده های موجود استان کهگیلوبه و بویراحمد بدترین عملکرد را داشته است؛ سهم این استان از تولید ناخالص داخلی ایران در سال 1395 حدود 1.94 درصد بود که از این حیث در رتبه 14 در میان استان های کشور قرار داشت. اما در سال 1399 این عدد به 1.22 درصد کاهش پیدا کرده و رتبه این استان تا 20 تنزل یافته است.

از بعد کاهش سهم، پس ازکهگیلوبه و بویراحمد، استان فارس با کاهش 0.58 و استان خراسان رضوی با کاهش 0.54 واحد درصدی سهم از تولید ناخالص داخلی کشور بدترین عملکرد را حد فاصل سال های 95 تا 99 داشتند. در نقطه مقابل استان خوزستان قرار دارد؛ سهم این استان از تولید ناخالص داخلی در سال 1399 برابر با 13.92 درصدی رسیده که نسبت به سال 1395 افزایش حدود یک درصدی را نشان می دهد. استان های کرمان و هرمزگان پس از خوزستان در رتبه های بعدی این رتبه بندی قرار داشتند.

البته باید در اینجا توجه کرد که بین سال های 1395 تا 1399 تغییرات سهم استان ها با نوسان بالایی همراه بوده است. اما برای آنکه بتوان به یک مقایسه ساده دست پیدا کرد، اعداد و ارقام بین سال ابتدایی و انتهایی با هم مقایسه شده اند. به عنوان مثال استان خوزستان که در این رتبه بندی (مقایسه سال 1399 با 1395) در مقام نخست قرار دارد؛ طی این سال ها روند نوسانی شدیدی را تجربه کرده است؛ به گونه ای که سهم این استان از اقتصاد ایران در سال 1397 به 16.7 درصد رسید، اما در سال 1398 این رقم 15 درصد کاهش پیدا کرد.